Ενεργοβορα, «ευρω»βορα και καταστροφικά για το περιβάλλον είναι τα περισσότερα κτίρια στη χώρα μας.

Πρόσφατα όλοι μας είδαμε διαφημιστικά σποτ στην τηλεόραση, του Υπουργείου Ανάπτυξης που καλεί τους πολίτες να περιορίσουν την κατανάλωση ενέργειας, επισημαίνοντας ότι αυτό κάνει καλό και στην τσέπη μας και στην εθνική οικονομία. Άποψή μου είναι ότι το μεγαλύτερο πρόβλημα που προκαλεί η υπερβολική κατανάλωση ενέργειας είναι η καταστροφή του περιβάλλοντος. Το 90 % της παγκοσμίως παραγόμενης ενέργειας γίνεται με καύση (λιγνίτη, πετρελαίου, φυσικού αερίου κλπ.) , με αποτέλεσμα εκατομμύρια τόνοι διοξειδίου του άνθρακα να εκλύονται στην ατμόσφαιρα και δημιουργούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου το οποίο μαθηματικά οδηγεί στην καταστροφή του πλανήτη. Παρακολουθούμε ότι η τεχνολογία των φιλικών προς το περιβάλλον πηγών ενέργειας (υδροηλεκτρικοί σταθμοί, αιολικά πάρκα, φωτοβολταϊκά τόξα, θερμικά πεδία κλπ.) δεν έχει προχωρήσει όσο θα έπρεπε, παρά τις σημαντικές προσπάθειες που έχουν γίνει από τον ιδιωτικό και τον δημόσιο τομέα. Είναι προφανές ότι τα κέντρα λήψης αποφάσεων σε παγκόσμια κλίμακα έχουν ακόμα διαφορετική άποψη και εξυπηρετούν κοντοπρόθεσμα άλλου είδους οικονομικά συμφέροντα. Δυστυχώς έχουμε αρχίσει να ακούμε τελευταία από διεθνούς κύρους επιστήμονες ότι λιγότερο καταστροφική για το περιβάλλον είναι η πυρηνική ενέργεια εφόσον τηρηθούν αυστηροί κανόνες ασφαλείας. Σε εμένα προσωπικά και η ιδέα μόνο αυτής της εξέλιξης, προκαλεί τρόμο.

Στη χώρα μας δεν υπήρξε ποτέ ένας σοβαρός προγραμματισμός οικιστικής ανάπτυξης, ούτε σε πολεοδομικό αλλά ούτε και σε κατασκευαστικό επίπεδο. Περίπλοκοι και ανεφάρμοστοι νόμοιίσχυσαν σκόπιμα ή μη, με αποτέλεσμα η εικόνα του δομημένου περιβάλλοντος στην χώρα μας να είναι περίπου άθλια. Οι πολεοδομικοί νόμοι γινόντουσαν συνήθως για την Αθήνα και εφαρμοζόντουσαν παντού. Οι οικοδομικοί κανονισμοί εμπεριείχαν πάντοτε στοιχεία της εκάστοτε πολιτικής συγκυρίας, που περισσότερο στόχευαν στην εκτόνωση της ζήτησης για κατοικία και την εξεύρεση φτηνών λύσεων παρά στην ποιότητα των κατασκευών. Κτιριοδομικός κανονισμός ουσιαστικά άρχισε να υπάρχει από τα τέλη της δεκαετίας του ΄80. Ο κανονισμός θερμομόνωσης εφαρμόζεται μόνο σε επίπεδο μελετών. Οι μελετητές χρησιμοποιούν στοιχεία και δεδομένα που ουδέποτε εφαρμόζονται και ελέγχονται.

Τα κτίρια που κατασκευάζονται στην Ελλάδα σήμερα είναι ενεργοβόρα και στην πλειοψηφία τους άσχημα. Αποτελούμε ενδεχομένως παγκόσμιο φαινόμενο χώρας, όπου αρχιτεκτονική επιτρέπεται να κάνουν και μη αρχιτέκτονες. Οι Η/Μ μελέτες συνήθως παραμένουν κλειστές στους φακέλους της πολεοδομίας και η εφαρμογή τους πραγματοποιείται από ανεκπαίδευτο κατασκευαστικό δυναμικό.

Σαν μηχανικοί έχουμε χρέος απέναντι στην χώρα μας, στους πελάτες που μας εμπιστεύονται, αλλά και με σεβασμό στην επιστήμη μας να παρέμβουμε δυναμικά. Είναι παράλογο να επιτρέπουμε στην χώρα μας, στη χώρα του ηλίου να κατασκευάζονται γυάλινα κτίρια. Ας περιοριστούμε να δούμε πως κατασκεύαζαν τα σπίτια μας οι παππούδες μας, οι οποίοι δεν φοίτησαν σε Πολυτεχνεία, ούτε πραγματοποίησαν μεταπτυχιακές σπουδές στον βιοκλιματικό σχεδιασμό κτιρίων. Πέρα από τη γραφικότητα ας σκύψουμε με προσοχή στην τεχνολογία των σπιτιών των Κυκλάδων. Εμείς που ζούμε στα βορειότερα ας παρακολουθήσουμε με προσοχή την αρχιτεκτονική των οικισμών και των κατοικιών των ορεινών περιοχών. Θα παρατηρήσουμε ότι τα σπίτια των προγόνων μας ήταν καλύτερα προσαρμοσμένα στο περιβάλλον και οι συνθήκες διαβίωσης από κλιματολογικής άποψης ήταν εξίσου καλές χωρίς καλοριφέρ και χωρίς κλιματισμό.

Όλοι ασχολούμαστε με τις μελέτες και τις κατασκευές αντιμετωπίζουμε πολλές φορές παράλογα αιτήματα των πελατών μας, στα οποία δεν προβάλλουμε τις δέουσες αντιστάσεις και συχνά δεν υποδεικνύουμε τις ενδεδειγμένες λύσεις. Τέτοιο παράδειγμα αποτελεί η απαίτηση για μεγάλα ανοίγματα. Τα μεγάλα ανοίγματα προκαλούν μεγάλες θερμικές προσόδους το καλοκαίρι και τεράστιες θερμικές απώλειες τον χειμώνα.

Έχει επιστημονικά αποδειχθεί ότι με έναν περισσότερο προσεγμένο σχεδιασμό και προσεκτικότερη χρήση σωστών υλικών, οι ενεργειακές ανάγκες μιας σύγχρονης κατοικίας μπορούν να μειωθούν στο απίστευτο ποσοστό του 60 %. Μια στοιχειώδης αντιμετώπιση των απωλειών φτάνει σε εξοικονόμηση ενέργειας της τάξης του 35%. Αν τα ποσοστά αυτά μετατραπούν σε χρήμα τα νούμερα είναι εντυπωσιακά. Οι περισσότεροι ιδιώτες έχοντας σχετικά μικρή αγοραστική δύναμη και καταφεύγοντας συχνά σε δανεισμό, προσπαθούν να μειώσουν το κατασκευαστικό κόστος αρχίζοντας την οικονομία από αφανείς εργασίες όπως είναι οι μονώσεις.

Σαν μηχανικοί έχουμε χρέος να δώσουμε την δική μας μάχη που να στοχεύει και στην προστασία των πελατών μας, στην εθνική οικονομία αλλά κυρίως σαν χρέος προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος του πλανήτη μας, προκειμένου να μην εξαντλήσουμε τα αποθέματά του στα επόμενα λίγα χρόνια αλλά να αφήσουμε και σημαντικά αποθέματα και στις επόμενες γενεές. Αυτή είναι άλλωστε και η βασική αρχή της βιώσιμης ή αειφόρου ανάπτυξης.

Μερικά βασικά πράγματα τα οποία μπορούμε να εφαρμόσουμε στις απλές συμβατικές κατασκευές που αποτελούν και την συντριπτική πλειοψηφία των κατασκευών είναι τα εξής :

1. To κτίριο πρέπει να προσανατολίζεται σωστά. Καλύτερος προσανατολισμός, δηλαδή αυτός που έχει τα περισσότερα ανοίγματα είναι ο νότιος. Τα ανοίγματα προς το βορρά πρέπει να αποφεύγονται ή να είναι περιορισμένα και να στοχεύουν μόνο στον διαμπερή κυρίως νυχτερινό αερισμό.
2. Το ποσοστό ανοιγμάτων σε σχέση με το χώρο που φωτίζουν πρέπει να κυμαίνεται από 10-20% . Δηλαδή σε ένα υπνοδωμάτιο 12 τ.μ. το μέγιστο επιτρεπόμενο άνοιγμα πρέπει να έχει εμβαδόν 2,4 τ.μ. Αν πρόκειται για μπαλκονόπορτα αυτή πρέπει να έχει διαστάσεις 1,10 Χ 2,20. Εμείς σχεδόν πάντα κατασκευάζουμε μπαλκονόπορτες 1,5Χ2,20 δηλαδή 3,3 τ.μ.. Η μεγάλη καταστρατήγηση γίνεται στα σαλόνια όπου το ποσοστό ανοιγμάτων φτάνει περίπου το 40%.
3. Τεράστιας σημασίας είναι η ποιότητα των κουφωμάτων. Οι πολίτες πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι τα καλής ποιότητας κουφώματα είναι μεν ακριβότερα αλλά σύντομα αποσβένουν την αξία τους και συμβάλλουν σημαντικά στην οικονομία κατανάλωσης καυσίμων. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να υπάρξει στην τοποθέτησή τους. Τα πλέον χρησιμοποιούμενα κουφώματα είναι τα κουφώματα αλουμινίου με θερμοδιακοπή και τα κουφώματα από PVC . Μια κακή τοποθέτηση κουφώματος επάνω σε ένα μάρμαρο χωρίς την τοποθέτηση τάκων μηδενίζει τη θερμιδοδιακοπή διότι το μάρμαρο είναι καλός αγωγός της θερμότητας. Τελείως λάθος είναι η περιμετρική τοποθέτηση μαρμάρων στα κουφώματα.
4. Οι περισσότεροι από μας για να μας βγει η μελέτη θερμομόνωσης, θεωρούμε ότι ο συντελεστής θερμοπερατότητας για τα κουφώματα είναι 2,2 με 2,4 W/m².Κ. Αυτό σημαίνει ότι θεωρούμε ότι οι υαλοπίνακες είναι τριπλοί ή διπλοί με ένα φύλλο χαμηλής εκπομπής. Στην πράξη χρησιμοποιούνται απλοί διπλοί υαλοπίνακες 4-Κ-4 που ο συντελεστής για αλουμίνιο θερμοδιακοπής είναι 3,7. Επομένως αυτός που θέλει μεγάλα ανοίγματα πρέπει να επενδύσει σε ακριβούς υαλοπίνακες.
5. Τα θερμομωνοτικα υλικά που συνήθως χρησιμοποιούμαι είναι πολλές φορές κακής ποιότητας και κακά τοποθετημένα. Προκειμένου να διασφαλίσουμε περισσότερο ωφέλιμο εσωτερικό χώρο επιμένουμε όλοι μας να σχεδιάζουμε τους εξωτερικούς τοίχους πάχους 25 εκ.. Αυτό πρέπει να το ξεχάσουμε. Οι εξωτερικοί στύλοι και οι δοκοί πρέπει να μονώνονται με εξηλασμένη πολυστερίνη πάχους τουλάχιστον 5 εκ. πράγμα που μας οδηγεί σε ελάχιστο πάχος δοκών και στύλων 30 εκ. Η μόνωση στις τοιχοποιίες πρέπει να είναι εσωτερική ανάμεσα σε δρομικούς τοίχους από τους οποίος ο εσωτερικός καλό θα είναι να είναι πάχους 14 εκ. Η εσωτερική μόνωση που τοποθετείται στους δικέλυφους τοίχους πρέπει να είναι καλά στερεωμένη και καλής ποιότητας. Η διεθνής βιβλιογραφία υποδεικνύει σαν καταλληλότερα υλικά τον πετροβάμβακα και την εξηλασμένη πολυστερίνη. Η μόνωση των πλακών που βρίσκονται προς το ύπαιθρο ή προς μη θερμαινόμενους χώρους πρέπει να είναι εξωτερική. Κατά συνέπεια στα δώματα πρέπει να ακολουθεί μπετόν κλίσεως πάνω από την μόνωση και υγρομόνωση. Η τοποθέτηση μονωτικού υλικού εσωτερικά της πλάκας δεν επιτρέπει την απορρόφηση θερμότητας από αυτήν όταν λειτουργεί εσωτερική θέρμανση, δηλαδή δεν αποκτά θερμοχωρητικότητα την οποία στη συνέχεια μπορεί να αποδώσει στο εσωτερικό όταν η θέρμανση πάψει να λειτουργεί.
6. Τεράστια σημασία έχει ο σκιασμός των εξωτερικών κουφωμάτων με προβόλους, προστεγάσματα και φύτευση.
7. Ο αερισμός – δροσισμός ενός χώρου πρέπει να αποτελεί αντικείμενο μελέτης και σχεδιασμού. Πρέπει να διασφαλίζεται ο διαμπερής αερισμός και να εξασφαλίζεται η ύπαρξη φεγγιτών σε ψηλά σημεία των κατασκευών προκειμένου να απάγεται ο ζεστός θερμός αέρας ως ελαφρύτερος από τον ψυχρό. Μια καλή αντιμετώπιση στην περίπτωση ύπαρξης εσωτερικού κλιμακοστασίου είναι η κατασκευή παραθύρου ή θύρας μονίμως ανοιχτής τους θερινούς μήνες στο σημείο απόληξης.
8. Η χρήση κλιματιστικών μπορεί να μειωθεί δραστικά τους θερινούς μήνες με την απλή αρχή του κλεισίματος των κουφωμάτων την ημέρα και του ανοίγματος την νύχτα. Επίσης η χρήση ανεμιστήρων οροφής, που έχουν πολύ μικρότερο κόστος αγοράς και πολύ λιγότερο κόστος κατανάλωσης ενέργειας , στις περισσότερες περιπτώσεις μπορεί να κάνουν την χρήση των κλιματιστικών περιττή.
9. Η σωστή εγκατάσταση θέρμανσης και η εφαρμογή της μελέτης θέρμανσης που έχει εκπονηθεί από διπλωματούχο μηχανολόγο ή ηλεκτρολόγο μηχανικό είναι η καλύτερη διασφάλιση της μειωμένης κατανάλωσης ενέργειας. Βασικές αρχές είναι η χρήση κατάλληλων υλικών και μηχανημάτων , η επιμελής θερμομόνωση σωληνώσεων και καμινάδας και η τακτική συντήρηση καυστήρα και λέβητα.
10. Η επιλογή των χρωμάτων έχει τεράστια σημασία. Η χρήση ανοιχτών χρωμάτων στην χώρα μας είναι επιβεβλημένη. Η βαφή των πλακών, όταν δεν υπάρχει κεραμοσκεπής στέγη, με λευκό χρώμα, είναι επιβεβλημένη και πρέπει να επαναλαμβάνεται σχεδόν κάθε καλοκαίρι. Σημαντικό ρόλο έχει και η διαμόρφωση του περιβάλλοντα χώρου των κτιρίων. Εδώ όταν είναι εφικτό πρέπει να γίνεται φύτευση στην νότια πλευρά του κτιρίου με φυλλοβόλα δέντρα που να εξασφαλίζουν σκιασμό το καλοκαίρι και ηλιασμό το χειμώνα. Φύτευση με αειθαλή δέντρα πρέπει να γίνεται στο βορά για ανεμοπροστασία και στη δύση για σκιασμό. Στα δάπεδα των αδόμητων χώρων πρέπει να είναι αυξημένες οι μαλακές επιφάνειες που να επιτρέπουν την φύτευση αλλά και την απορροφητικότητα των όμβριων, ενώ οι σκληρές επιφάνειες πρέπει να περιορίζονται στο ελάχιστο.
11. Στη χώρα μας είναι επιβεβλημένη η χρήση ηλιακού θερμοσίφωνα, διότι πλέον το κόστος τους αποσβένεται πολύ γρηγορότερα ενώ τα οφέλη είναι προφανή.

Με το σημείωμα αυτό δεν υπάρχει καμία φιλοδοξία να εξαντληθεί το θέμα τις εξοικονόμησης ενέργειας στις απλές συμβατικές κατασκευές. Ήδη το Τεχνικό Επιμελητήριο και σε κεντρικό αλλά και σε τοπικό επίπεδο, έχει πάρει πρωτοβουλίες για την ενημέρωση των συναδέρφων αλλά και των πολιτών. Επίσης πρέπει να υπογραμμιστεί η σημαντική δουλειά που κάνει το Κ.Α.Π.Ε. (Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας) σε εθνικό επίπεδο. Εμείς σαν μηχανικο,ί έχουμε την δυνατότητα να συμβάλλουμε τα μέγιστα στην κατεύθυνση αυτή. Ο συστηματικός σχεδιασμός βιοκλιματικών κτιρίων ίσως είναι υπόθεση μακρινή. Όμως πολύ σημαντικά πράγματα μπορούν να γίνουν και στις συμβατικές κατασκευές.

Η μείωση της κατανάλωσης ενέργειας είναι υπόθεση όλων μας. Και για την οικονομία του οικογενειακού εισοδήματος και για την εθνική οικονομία αλλά και για την προστασία του πλανήτη. Ας αφήσουμε περιθώρια να ζήσουν καλά και οι επόμενες γενεές.

Κώστας Κατσιμίγας

Αρχιτέκτονας

Ο Κώστας Κατσιμίγας είναι αρχιτέκτονας, με μεταπτυχιακές σπουδές στον περιβαλλοντικό σχεδιασμό και μέλος της Δ.Ε. του ΤΕΕ Θράκης.